Η σύνταξη είναι μια περιοδική, σε μηνιαία βάση, παροχή σε χρήμα που αναπληρώνει σε μεγάλο βαθμό την απώλεια του εισοδήματος από εργασία ή αυτοαπασχόληση των ασφαλισμένων και των οικογενειών τους που προκαλείται λόγω επέλευσης των ασφαλιστικών κινδύνων του γήρατος, της αναπηρίας και του θανάτου. Η σύνταξη γήρατος απονέμεται σε εκείνους τους εργαζόμενους ή αυτοαπασχολούμενους εφόσον έχουν καταβάλει κοινωνικοασφαλιστικές εισφορές κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου και συμπληρώνουν τις ελάχιστες προϋποθέσεις ασφάλισης για θεμελίωση δικαιώματος σύνταξης γήρατος, δηλαδή τον χρόνο ασφάλισης καθώς και τα προβλεπόμενα όρια ηλικίας. Η σύνταξη αναπηρίας απονέμεται στους ασφαλισμένους που αντιμετωπίζουν μια σωματική ή ψυχική αναπηρία σε τέτοιο βαθμό που τους καταστεί ανίκανους για εργασία σε ποσοστό 50% και άνω και αντίστοιχα η σύνταξη θανάτου απονέμεται στους επιζώντες στενούς συγγενείς του ασφαλισμένου σε περίπτωση θανάτου του.

Εστιάζοντας στην καταβολή των συντάξεων γήρατος, που αποτελεί το αντικείμενο του παρόντος εγχειριδίου, αυτή στοχεύει στο να διασφαλίσει ότι οι εργαζόμενοι, όταν καταστούν μη ικανοί για εργασία λόγω της επέλευσης του ασφαλιστικού κινδύνου του γήρατος, αποκτούν ένα επαρκές επίπεδο εισοδήματος για να ανταπεξέλθουν στις αναγκαίες δαπάνες ώστε να επιτύχουν τη διατήρηση της ποιότητας ζωής που είχαν πριν την συνταξιοδότηση. Η σύνταξη γήρατος συμβάλλει έτσι σημαντικά στην αντιμετώπιση του κινδύνου φτώχειας των ηλικιωμένων και εξασφαλίζει ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης. Η απονομή σύνταξης γήρατος προϋποθέτει, όπως αναφέρθηκε, τη σωρευτική πλήρωση δύο προϋποθέσεων θεμελίωσης συνταξιοδοτικού δικαιώματος: ενός ελάχιστου αριθμού ημερών ή ετών ασφάλισης και του εκάστοτε θεσμοθετημένου ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης.

Ειδικότερα, οι προϋποθέσεις συνταξιοδότησης που ισχύουν σήμερα αποτυπώνονται συνοπτικά ως εξής:

Α. Για πλήρη σύνταξη:

• Είτε απαιτείται συμπληρωμένο το 62ο έτος της ηλικίας και συμπληρωμένος συντάξιμος χρόνος ασφάλισης τουλάχιστον 40 ετών ή 12.000 ημερών και άνω, με συνυπολογισμό αναγνωριζόμενων πλασματικών χρόνων ασφάλισης έως 7 έτη
• Είτε απαιτείται συμπληρωμένο το 67ο έτος της ηλικίας τους και συμπληρωμένος συντάξιμος χρόνος ασφάλισης τουλάχιστον 15 ετών ή 4.500 ημερών, με συνυπολογισμό αναγνωριζόμενων πλασματικών χρόνων ασφάλισης έως 7 έτη. Για την αναγνώριση πλασματικών χρόνων ασφάλισης απαιτείται η ύπαρξη τουλάχιστον 12 ετών πραγματικής ασφάλισης ή τουλάχιστον 3.600 ημερών.

Β. Για μειωμένη σύνταξη απαιτείται η συμπλήρωση του 62ου έτους της ηλικίας και συντάξιμος χρόνος ασφάλισης τουλάχιστον 15 ετών με την εκπλήρωση της ειδικής προϋπόθεσης των 100 ημερών ασφάλισης ανά έτος την τελευταία πενταετία πριν από την υποβολή της αίτησης. Σε αυτή την περίπτωση το ποσό της σύνταξης είναι μειωμένο κατά 1/200 για κάθε μήνα που υπολείπεται από το προβλεπόμενο όριο ηλικίας των 67 ετών. Η μείωση αυτή είναι οριστική και δεν αποκαθίσταται με την συμπλήρωση του νόμιμου ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης.

Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι από τις παραπάνω προϋποθέσεις, τόσο για πλήρη σύνταξη όσο και για μειωμένη σύνταξη, εξαιρούνται δύο κατηγορίες ασφαλισμένων: οι μητέρες ή χήροι πατέρες αναπήρων παιδιών και οι εργαζόμενοι σε βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα. Επισημαίνεται ότι για το χρονικό διάστημα έως την 1/1/2022 (Νόμος 4336/2015) ισχύουν μεταβατικές διατάξεις ως προς τα όρια ηλικίας για διάφορες άλλες ειδικές κατηγορίες ασφαλισμένων, που, όμως, επειδή αποτελούν εξαιρέσεις και επηρεάζουν ελάχιστα την πλειονότητα των νυν εργαζομένων δεν παρουσιάζονται στο παρόν εγχειρίδιο.

Ειδικότερα, στην περίπτωση των μητέρων και των χήρων πατέρων αναπήρων τέκνων (πιστοποιημένων από τα Κέντρα Πιστοποίησης Αναπηρίας-ΚΕΠΑ ανίκανων προς πάσα βιοποριστική εργασία ανεξαρτήτως ποσοστού αναπηρίας) οι προϋποθέσεις συνταξιοδότησης διαμορφώνονται ως εξής:

• Για πλήρη σύνταξη απαιτείται η συμπλήρωση του 55ου έτους της ηλικίας και συντάξιμου χρόνου ασφάλισης τουλάχιστον 20 ετών ή 6.000 ημερών ασφάλισης.
• Για μειωμένη σύνταξη απαιτείται η συμπλήρωση του 50ου έτος της ηλικίας τους και συντάξιμου χρόνου ασφάλισης τουλάχιστον 20 ετών ή 6.000 ημερών ασφάλισης.

Αντίστοιχα, στην περίπτωση των εργαζομένων σε βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα οι προϋποθέσεις συνταξιοδότησης διαμορφώνονται ως εξής:

• Για πλήρη σύνταξη:

Είτε απαιτείται συμπληρωμένο το 62ο έτος της ηλικίας και συμπληρωμένος συντάξιμος χρόνος ασφάλισης τουλάχιστον 35 ετών, από τον οποίο 25 έτη σε εργασία βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων, με συνυπολογισμό αναγνωριζόμενων πλασματικών χρόνων ασφάλισης έως 7 έτη.

Είτε απαιτείται συμπληρωμένο το 62ο έτος της ηλικίας τους και συμπληρωμένος συντάξιμος χρόνος ασφάλισης τουλάχιστον 15 ετών, εκ του οποίου 12 έτη σε εργασία βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων και εξ αυτών 3,3 χρόνια να έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία 17 έτη πριν την συμπλήρωση του ορίου ηλικίας.

• Για μειωμένη σύνταξη απαιτείται συμπληρωμένο το 60ο έτος της ηλικίας και συμπληρωμένος συντάξιμος χρόνος ασφάλισης τουλάχιστον 35 ετών, εκ του οποίου 25 έτη σε εργασία βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων, με την ειδική προϋπόθεση των 100 ημερών ασφάλισης ανά έτος την τελευταία πενταετία πριν από την υποβολή της αίτησης. Σε αυτή την περίπτωση το ποσό της εθνικής σύνταξης είναι μειωμένο κατά 1/200 για κάθε μήνα που υπολείπεται από το προβλεπόμενο όριο ηλικίας των 62 ετών. Η μείωση είναι οριστική και δεν αποκαθίσταται με την συμπλήρωση του νόμιμου ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης.